NASI POWSTAŃCY: Trzy pokolenia - jedno Powstanie. O powstańczej rodzinie Mazurków z Sulmierzyc

Sulmierzyce znalazły się w zaborze pruskim w 1793 r. Przez cały XIX w. mieszkańcy włączali się w zrywy narodowo-wyzwoleńcze. W okresie I wojny światowej mieszkańcy byli przymusowo wcielani do armii niemieckiej. Sytuacja zmieniła się 11 listopada 1918 r. z chwilą kapitulacji Cesarstwa Niemieckiego.

Już 25 października 1918 r. Polacy przejęli władzę i powołali na to stanowisko Antoniego Lipińskiego, a zastępcą został Feliks Gibasiewicz. W połowie listopada 1918 r. powstała w Sulmierzycach Rada Robotniczo-Żołnierska. Mieszkańcy w swoich wspomnieniach pisali często, że to właśnie wtedy zaczęło się dla nich Powstanie Wielkopolskie. Jeszcze w tym samym roku powstała najpierw Straż Ludowa, a potem kompania sulmierzycka pod dowództwem sierżanta Stanisława Kamińskiego. Szybko jednostka osiągnęła prawie 200-osobowy stan.

Powstanie Wielkopolskie wybuchło 27 stycznia 1918 r., a 1 stycznia 1919 r. zajęty został Krotoszyn. Reszta powiatu była wolna już 3 stycznia 1919 r. 14 stycznia 1919 r. 60-osobowy oddział mieszkańców Sulmierzyc wziął udział w ataku na Granowiec pod dowództwem Bolesława Siewczyńskiego, a między 17 a 31 stycznia Niemcy przeprowadzili kilka ataków na Sulmierzyce i Chwaliszew odpartych przez kompanię sulmierzycką. Wtedy to - 31 stycznia 1919 r. - poległ pierwszy powstaniec sulmierzycki Piotr Zieleziński.

Przysięga kompanii sulmierzyckiej miała miejsce 1 lutego 1919 r. Część powstańców nie zgodziła się na służbę poza regionem, więc nie złożyła przysięgi. Pełnili oni służbę w ramach Straży Obywatelskiej pod komendantem Telesfora Fibaka. Reszta żołnierzy kompanii sulmierzyckiej pod dowództwem sierżanta Stanisława kamińskiego udała się do Ostrowa Wielkopolskiego, gdzie została przeformowana. Młodsze roczniki włączono do 9 kompanii 12 Pułku Strzelców Wielkopolskich, a starsze nadal były pod komendą Kamińskiego. 9 kompanię wysłano w rejon Kobylej Góry.

12 lutego 1919 r. artyleria niemiecka ostrzelała Sulmierzyce, a 25 lutego 1919 r. kompania sulmierzycka złożona ze starszych roczników została przeniesiona do Jarocina i stała się 3 Kompanią Batalionu Zapasowego, a z czasem włączono ją również do 12 PSW.

Sulmierzyczanie licznie stanęli w walce o wolność, jeszcze przed powstaniem organizując struktury. Przykładem może być rodzina Mazurków z Sulmierzyc. Począwszy od Konstantego Mazurka, sędziwego weterana powstania styczniowego, poprzez jego synów Antoniego i Stanisława, a skończywszy na młodocianym wnukach Tomaszu i Franciszku, wszyscy wzięli udział w Powstaniu Wielkopolskim 1918/1919.

Konstanty Mazurek, bo o nim mowa, urodził się 18 września 1841 r. w Sulmierzycach, jako syn Filipa Mazurka i Salomei z d. Kryś. Niewiele wiemy o jego latach młodości. W archiwach można natrafić na akta jego brata Michała (1835-?) i Józefy (1837-1921). Mając ledwie ponad 20 lat wziął udział w powstaniu styczniowym, jako szeregowiec II kompanii kapitana Łuczywka w oddziale Edmunda Taczanowskiego. Do niewoli trafił po bitwie pod Nieznamicami koło Częstochowy 29 sierpnia 1863 r., a już 20 października 1863 r. został przekazany Prusakom i wkrótce zwolniony, zapewne jeszcze w tym samym roku. Wrócił do Sulmierzyc i tam w kolejnym roku poślubił Michalinę Wiśniewską. Wkrótce na świat przyszły jego dzieci: Stanisław (1872-?), Michalina (1874-?), Antoni (1877-?), Józef (1880-1957) i Jan (1883-1969). Gdy wybuchło Powstanie Wielkopolskie miał zorganizować kosynierów i przybyć z nim pod rozkazy Stanisława Kamińskiego. W każdym razie jego udział był bardziej symboliczny, aniżeli frontowy. Doczekał on jednak wolnej Polski, gdzie spotkały go liczne zaszczyty. W 1923 r. został awansowany do stopnia podporucznika, a w latach 30. XX w. odznaczono go Krzyżem Niepodległości z Mieczami. Zmarł 18 grudnia 1935 r. w Sulmierzycach, a na jego pogrzeb 22 grudnia 1935 r. przybyło na niego wielu mieszkańców, wojsko oraz organizacje kombatanckie z pocztami sztandarowymi.

W Powstaniu Wielkopolskim udział wzięło też jego dwóch najstarszych synów, czyli Stanisław i Antoni.

Najstarszy syn Stanisław Mazurek urodził się w przyszłe święto narodowe, czyli 3 maja 1872 r. Ukończył szkołę powszechną i został robotnikiem. 24 stycznia 1899 r. wziął ślub z Józefą Duczmal i miał z nią dzieci: Tomasza (1902-1977), Franciszka (1905-1949), Teodora (1907-1909), Jana (1909-1911), Adama (1910-po 1950), Marię (1911-1911), Helenę (1913-?) i Stanisławę (1920-?). Na początku I dekady XX w. wyemigrował zapewne zarobkowo do Wetter nad Ruhrą do Westfalii. Razem z najstarszym synem należał tam do Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" i Towarzystwa św. Wojciecha. W okresie I wojny światowej musiał powrócić do Sulmierzyc. Od 11 listopada 1918 r. należał do struktur powstańczych należąc do Rady Robotniczo-Żołnierskiej w Sulmierzycach i wziął udział w Powstaniu Wielkopolskim na odcinku Zduny-Sulmierzyce do 2 lutego 1919 r. w kompanii sulmierzyckiej. Służbę zakończył w stopniu szeregowca. 6 marca 1932 r. wstąpił do Związku Weteranów Powstań Narodowych R. P. 1914/19 i należał również do Związku Powstańców Wielkopolskich koła w Sulmierzycach. Nie znamy jego daty śmierci, ale było to zapewne po ok. 1938 r.

O drugim z synów wiemy niewiele. Antoni Mazurek urodził się 19 sierpnia 1877 r. Wziął udział udział w Powstaniu Wielkopolskim w kompanii sulmierzyckiej, jednak nie znamy dokładnych jego losów. Wiadomo, że 19 września 1925 r. wziął w Sulmierzycach ślub i prawdopodobnie zmarł przed końcem lat 30. XX w., gdyż nie występuje w spisach weteranów.

Tomasz i Franciszek Mazurkowie byli synami Stanisława Mazurka i Józefy z d. Duczmal.

Starszy syn Tomasz Mazurek urodził się 11 grudnia 1902 r. w Sulmierzycach. Ukończył siedmioklasową Szkołę Powszechną i został dróżnikiem szosowym. Od 6 listopada 1917 r. do 14 września 1918 r. razem z ojcem należał do Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" i Towarzystwa św. Wojciecha w Wetter nad Ruhrą w Westfalii. Od 16 listopada 1918 r. należał do oddziału "Skaut-Harcerz" przy kompanii sulmierzyckiej, w której wziął udział w Powstaniu Wielkopolskim. Pełnił służbę z bronią w ręku do 30 czerwca 1919 r. Nie mając jeszcze 17 lat, czyli 2 lipca 1919 r. jako ochotnik wstąpił do 8 Pułku Strzelców Wielkopolskich. Od 4 sierpnia 1919 r. do 7 lipca 1920 r. walczył na Ukrainie od Szepetówki do Kijowa, a potem od Białorusi do Mińska i Berezyny. 7 lipca 1920 r. dostał się do niewoli bolszewickiej. Nie wiadomo, kiedy z niej wrócił. 31 maja 1921 r. został zdemobilizowany. Należał do Związku Weteranów Powstań Narodowych R.P. 1914/19 od 6 marca 1932 r., Ochotniczej Straży Pożarnej, Związku Strzeleckiego i Związku Powstańców Wielkopolskich koła w Sulmierzycach. 4 stycznia 1928 r. wziął ślub z Heleną Banasiewicz i miał z nią dzieci: Janinę Joannę (1931), Marię (1933) i Teresę (1937). Był odznaczony medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921 (1937) i Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym (1966). Zmarł 8 grudnia 1972 r.

Młodszy syn Franciszek Mazurek rodził się 7 grudnia 1905 r. w Sulmierzycach. Ukończył siedmioklasową szkołę powszechną i został murarzem. Już 11 listopada 1918 r. zgłosił się do oddziałów kompanii sulmierzyckiej, zapewne przydzielony do oddziału "Skaut-Harcerz". Służył do 2 lutego 1919 r., a potem od 3 lutego do 15 sierpnia 1919 r. w Straży Obywatelskiej. Należał od 2 stycznia 1932 r. do Związku Uczestników Powstań Narodowych R. P. 1914/19, a od 1933 r. do Związku Powstańców Wielkopolskich. Mieszkał w Sulmierzycach przy ul. Rynek 16. 28 marca 1932 r. wziął ślub z Marią Schädler i miał z nią syna Edmunda (1931). Zmarł 2 lutego 1949 r. w Sulmierzycach.