Powstańcy Listopadowi z ziemi krotoszyńskiej [ZDJĘCIA]

Powstanie listopadowe 1830-1831 to powstanie narodowe przeciw Rosji, trwające od 29 listopada 1830 r. do października 1831 r. Objęło swym zasięgiem Królestwo Polskie, Litwę, część Ukrainy i Białorusi. Sprowokowane m.in. łamaniem konstytucji Królestwa z 1815 oraz represjami wobec tajnych związków i organizacji. Do wybuchu walk przyczyniły się rewolucje we Francji i Belgii (Rewolucja belgijska 1830, Rewolucja lipcowa we Francji 1830) oraz planowana wobec nich interwencja Rosji. Spiskowcy zdecydowali się rozpocząć powstanie od zamachu na wielkiego księcia Konstantego, atakując jego rezydencję w Belwederze. Inne oddziały miały za zadanie zajęcie koszar rosyjskich i rozbrojenie znajdujących się tam żołnierzy.

Spośród 3 tysięcy lub 3,5 tysiąca Wielkopolan biorących udział w powstaniu listopadowym 1830-1831 walczyli też mieszkańcy naszego powiatu. Jednym z nich był Ernst Abst, koźminianin urodzony w 1780 r. ujęty pod Koninem.

Ze Smolic pochodził Ignacy Adamczewski, urodzony ok. 1809 r.-1811 r. Był on kucharzem w Podrzeczu. Do powstania wyruszył razem z Mielżyńskim, u którego służył. Walczył w jeździe poznańskiej i brał udział wyprawie na Litwę. Po upadku powstania przekroczył granicę pruską z korpusem gen. Antoniego Giełguda. Był synem Augustyna Adamczewskiego i Joanny z d. Gerlach. Mieszkał pod koniec życia w Starymgrodzie, gdzie zmarł w 1891 r. Jego zgon zgłaszał (być może syn?) ks. Adam Adamczewski (1849-1934), wieloletni proboszcz m.in. w Starymgrodzie (1886-1892), Lutogniewie (1880-1886), czy Mokronosie (1892-1934).

W walkach wziął też udział ks. Sylwester Balcerowski, urodzony w 1803 r. Był on absolwentem elitarnego Gimnazjum Królewskiego. W 1828 r. został księdzem. Na wieść o wybuchu powstania przedostał się przez Kalisz do Warszawy i został kapelanem pułku weteranów. Więziony pełnił dalej posługę kapłańską, a w 1845 r. został administratorem parafii baszkowskiej, by w 1848 r. zostać kapelanem powstańców wielkopolskiej Wiosny Ludów. Brał udział w walkach pod Miłosławiem i Wrześnią, był kapelanem w oddziale gen. Ludwika Mierosławskiego. Zmarł po 1852 r.

Florian Braunek urodził się w Grudnie w powiecie obornickim. Po ukończeniu szkoły w Poznaniu, zaciągnął się do 1 Pułku Gwardii Ułanów w Berlinie i został oficerem pruskim. W 1823 r. zaciągnął się do armii francuskiej i w stopniu kapitana walczył w wojnie z Hiszpania. Po zakończeniu walk, zaciągnął się do armii greckiej, gdzie dowodził marynarką wojenną tej armii (1827-1828). Później został oficerem armii egipskiej i majorem tamtejszego wojska. Początkowo był dowódcą i organizatorem szwadronu przybocznego gwardii konnej wicekróla Egiptu, apotem dowodził artylerią w Kairze. Walczył w Etiopii, Bubii, Dongoli i na Saharze. Na wieść o wybuchu powstania listopadowego, udał się do Królestwa Polskiego i został dowódcą gwardii przybocznej naczelnego wodza gen. Józefa Chłopickiego. Walczył m.in. pod Grochowem, Cieszewem, Gassami, Glinkami, Ostrołęką, Jeruzalem, Zebrakiem, Kuflewem, Wężyczynem, Więlkim Dębnem, Odrowążem, Wiezrzbicą, Skarszewem, Iłżą Mirowem i Odechodzem. Po rocznej niewoli austriackiej osiadł we Wschowie, a potem udał się do Texasu, gdzie walczył po stronie amerykańskiej w wojnie z Meksykiem. Był szeryfem hrabstwa Medina (1855-1858). Później osiadł w okolicach Krotoszyna i zmarł w 1871 r. Spoczął w podostrowskim Pogrzybowie.

Jednym z ważnych, lecz zapomnianych bohaterów jest Jan Budziszewski urodzony w 1786 r. w Rzemiechowie. W 1807 r. został żołnierzem 5 pułku strzelców konnych i brał udział w bitwie pod Tczewem. Następnie był żołnierzem 13 pułku huzarów Księstwa Warszawskiego, a później 14 pułku kirasjerów. W 1830 r. wstąpił do 3 pułku jazdy kaliskiej, by wziąć udział w powstaniu listopadowym. Powstanie zakończył w randze pułkownika. Był odznaczony też Legią Honorową. W 1848 r. wziął udział w Wiośnie Ludów w Wielkopolsce, zmarł w 1854 r. i został pochowany w Jutrosinie. Jego trzej synowie walczyli w powstaniu styczniowym.

W walkach udział też brał urodzony w 1807 r. porucznik Jan Nepumucen Budzyński. Żołnierz 1 pułku ułanów, po upadku powstania administrator dóbr Chełkowskich w Kuklinowie. Brał też udział w Wiośnie Ludów w Wielkopolsce oraz w powstaniu styczniowym. Jan Budzyński wziął ślub z Agnieszką Rebsz, córką Karola i Nepomuceny Bogusławskiej w 1840 r. W 1841 r. urodziła im się córka Ludwika, która zmarła 24 marca 1842 r., a 15 kwietnia zmarła w wieku 25 lat Agnieszka.

Ujęty pod Koninem został też Wojciech Bukowski, koźminianin urodzony w 1812 r. Do powstania przyłączyli się również Franz Erdmann, mieszkaniec Dąbrowy oraz Kandyd Faleński urodzony w 1812 r., mieszkaniec Czarnegosadu.

Powstańcem listopadowym był również Stefan Chłapowski, który urodził się ok. 1804 r. w Sośnicy, w dawnym powiecie krotoszyńskim. Szkoły ukończył w Kaliszu, a potem kształcił się w Dreźnie. W 1825 r. został kadetem u generała Tadeusza Suchorzewskiego. Walczył m.in. pod Kałuszynem, gdzie został ranny i otrzymał krzyż Virtuti Militari. Po upadku powstania został wysłany do armii pruskiej na trzy lata i służył w Dusseldorfie. W 1838 r. wziął ślub z Aleksandrą Szczerską w Starymgrodzie i mieszkał w dobrach w Garzynie, a po ich sprzedaniu osiadł w Lesznie, gdzie zmarł w 1877 r. Miał córkę Józefę i syna Michała (właściciela Sośnicy, który zginął w walkach z Prusakami w Koźminie w 1848 r.).

Warto wspomnieć również o Kazimierzu Dahlenie, który przyszedł na świat we wsi Pryge w powiecie kalwaryjskim w 1802 r. W 1820 r. został kadetem w 2 pułku ułanów, a w 1831 r. walczył pod Grochowem, gdzie otrzymał krzyż Virtuti Militari. Po bitwie pod Jędrzejowem awansował na oficera. W 1848 r. wrócił z Francji o Wielkopolski, a w 1863 r. wziął udział w powstaniu styczniowym. Awansowano go na majora i był organizatorem wojsk w powiecie trockim na Litwie, gdzie stoczył kilka potyczek. Jako podpułkownik walczył pod Krakowem i został aresztowany przez Austriaków. Po uwolnieniu osiadł w Paryżu, a później - w Koźminie u swojego przyjaciela. Zmarł po krótkiej chorobie w 1872 r. i tu spoczął.

Ze Smolic pochodził Antoni Drozdowski, który wyruszył do powstania 25 kwietnia 1831 r.

Bardziej znanym żołnierzem jest pułkownik Franciszek Józef Gajewski, urodzony w 1792 r.w Margońskiej Wsi. Był on napoleończykiem, weteranem walk pod Wagram, Borodino, Lipskiem i Dreznem. Brał też udział w zdobyciu Moskwy. Pod koniec walk został adiutantem samego Napoleona Bonapartego. W latach dziesiątych XIX w. osiadł w Wielowsi, gdzie był rolnikiem. Dosłużył się Srebrnego Krzyża Virtuti Militari oraz krzyża Legii Honorowej V kl. Zmarł w 1868 r.

Powstańcem listopadowym był również też Gajewskiego - Stefan Garczyński, który urodził się w 1770 r. Garczyński brał udział w insurekcji kościuszkowskiej. Nie wiemy jaka była jego rola. Wiadomo, że 13 lipca 1795 r. został skazany na zapłatę 900 talarów za udział w zrywie. Mieszkał w Szelejewie i od 1806 r. do czasu wkroczenia Rosjan był podprefektem (odpowiednim starosty) powiatu krotoszyńskiego. Miał czworo dzieci, dwie córki starsze:
Eleonorę, Emilię (żonę Gajewskiego) Stefan (poetę) i Antoni. Zmarł po powstaniu listopadowym (nie znamy daty śmierci).

W powstaniu udział też wzięli Wawrzyn Gęstewski, urodzony w 1812 r. mieszkaniec Koźmina oraz urodzony w 1784 r. kapitan Jakub Hann, odznaczony Virtuti Militari i Legią Honorową, osiadły potem w Kuklinowie, a także Mateusz Jezierski urodzony w 1804 r. mieszkaniec Koźmina. Kolejną sławną osobą jest major Jakub Filip Kierzkowski, urodzony w 1771 r. w Smoszewie. Walczył w wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 r., a dwa lata później w powstaniu kościuszkowskim. W czasie wojen napoleońskich walczył na wschodzie, z Austriakami, we Włoszech, w Hiszpanii, na San Domingo, a później wrócił do Wielkopolski. W 1830 r. wraz z synami wyruszył by walczyć w powstaniu. Służył w gwardii ruchomej województwa kaliskiego. Później mieszkał w Poznaniu, gdzie zmarł w 1862 r. Był kawalerem Legii Honorowej.

Z Koźmina byli również: urodzony w 1792 r. Wolf Kodeloeffel urodzony w 1811 r., Łukasz Miegielski oraz Walerian Kurowski urodzony w 1804 r. Ze Staniewa pochodził natomiast Wojciech Kowalewski urodzony w 1811 r. Ze Smolic pochodził Julian Klembowski. Wiadomo tylko, że 8 grudnia 1830 r. na wieść o powstaniu wyruszył uzbrojony w dwa pistolety i po jakimś czasie powrócił do Smolic.

W 1794 r. w Zdunach urodził się Wojciech Langiewicz mieszkający w Krotoszynie, student medycyny Uniwersytetu Warszawskiego i doktor medycyny. Pracował jako lekarz kaliski, później jako wojskowy w szarży oficera. Przedostał się do terenu powstania i zmarł w 1831 r. z wycieńczenia lub epidemii. Był ojcem gen. Mariana Langiewicza i dziadkiem mec. Marcelego Langiewicza.

Walety Stanisław Andrzej Nasierowski herbu Ślepowron, był synem Józefa, właściciela Mącznik, Podkoc i Boczkowa. Urodził się w 1802 r. Przed powstaniem był w Warszawie i brał udział w spisku podchorążych. W powstaniu walczył w korpusie gen. Antoniego Giegłuda, którym przekroczył granicę pruską. Udał się na emigrację. Początkowo mieszkał w Dreźnie, a potem w Augouleme. Brał udział w pracach Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. W 1843 r. jego brat Aleksander Nasierowski (podobno również powstaniec listopadowy), dzierżawca Wysocka, złożył wniosek do władz pruskich, jednak te nie zgodziły się na szybki powrót do Wielkopolski. Do kraju wrócił dopiero w 1848 r. W 1853 r. wziął ślub w Krotoszynie z Filipiną Wilczyńską, właścicielką Oczkowic. Zmarł w Poznaniu w 1888 r., jako ostatni Belwederczyk.

Walery Rembowski urodził się ok. 1806 r., jako syn Stanisława, prezesa sądu ziemiańskiego w Krotoszynie i właściciela Wyganowa oraz Eleonory z d. Kurnatowskiej z Dusiny. Ukończył szkołę Pijarów na Żoliborzu i uniwersytet w Berlinie. W czasie powstania listopadowego był kapitanem i otrzymał krzyż za waleczność. Walczył pod Grochowem i przy szturmie Rosjan na Warszawę, gdzie tracąc konia ledwo przeżył. Po powrocie do Wielkopolski został aresztowany i osadzony w Grudziądzu. Później pracował na roli. Zmarł w 1866 r. w Poznaniu.

Z kolei z Kobylina pochodziło trzech nieznanych z nazwisk rzemieślników, którzy wzięli udział w powstaniu listopadowym. W 1811 r. urodzili się mieszkańcy Koźmina, którzy wzięli udział w powstaniu listopadowym: Ignacy Porawski i Piotr Sędkowski, a w 1809 r. w Gościejewie Nereusz Sokolnicki. W tym samym roku urodził się podporucznik Kazimierz Szymoński, weteran walk pod Ostrołęką i Wawrem, po upadku powstania listopadowego mieszkał w Starymgrodzie. Zmarł w 1878 r. i spoczął w katakumbach kościoła w Zdunach.

Z Zalesia koło Borku Wielkopolskiego, pochodzili bracia Stablewscy, synowie Kajetana. Józef Stablewski urodzony ok. 1793 r., był oficerem Wojska Polskiego i został odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Jeszcze jako podoficer walczył w pułku jazdy poznańskiej, a potem jako podporucznik przeszedł w 1831 r. przez granicę pruską. Spędził 8 miesięcy w więzieniu i utracił majątek na rzecz Prusaków. Ostatnie lata życia spędził u siostry Tekli Kurczewskiej w Kowalewie. Zmarł w 1873 r. Jego brat Tadeusz Stablewski urodzony ok. 1795 r., był właścicielem Dąbrówki w powiecie mogileńskim. W powstaniu listopadowym walczył jako porucznik w 1 Pułku Ułanów. Po upadku powstania przeszedł przez granicę pruską z korpusem gen. Antoniego Giełguda. Został skazany na 6 miesięcy więzienia i konfiskatę majątku. Jego żoną była Kamila Bojanowska, Brak informacji o dacie śmierci.

W Koźminie urodził się w 1812 r. również Wojciech Tomczycki, a w Staniewie Wojciech Walczak. W 1778 r. urodził się w Czeluścinie generał dywizji Księstwa Warszawskiego, prezes Rządu Narodowego Jan Nepomucen Umiński. W okresie między wojnami napoleońskimi, a powstaniem listopadowym był właścicielem majątku w Smolicach. Odznaczony Złotym i Kawalerskim Virtuti Militari oraz Legią Honorową. Brał udział w powstaniu kościuszkowskim, wojnach napoleońskich oraz powstaniu listopadowym. Zmarł w 1851 r. Z Koźmina pochodził również Janusz Urbańczyk, urodzony w 1803 r., żołnierz 13 pułku piechoty.

Powstańcem listopadowym był również ur. ok. 1811 r., służący z Zalesia koło Borku Wielkopolskiego, Maciej Wojciechowski, który do powstania poszedł razem z Józefem Stablewskim. Służył w jeździe poznańskiej i brał udział wyprawie na Litwę. Granicę pruską przeszedł z korpusem gen. Antoniego Giełguda.

Wszyscy w większy lub mniejszy sposób zapisali się na kartach polskiej historii. Niestety o większości osób nie wiemy zbyt wiele. Należy im się jednak nasza dozgonna pamięć, która za każdym razem ocala historię naszego narodu od zapomnienia. Warto w przeddzień kolejnej rocznicy powstania listopadowego o nich pamiętać.