NASI POWSTAŃCY: Elżbieta Dudek z Krotoszyna [ZDJĘCIA]

Przedstawiamy postać Elżbiety Dudek na podstawie wspomnień z Bazy Systemu Indeksacji Archiwalnej, które przechowywane są w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Spisane zostały przez Barbarę Skrzypek 16 marca 1967 r.

Elżbieta Dudek urodziła się 4 listopada 1898 r., była nauczycielką. W czasie Powstania Wielkopolskiego pracowała w sztabie i przydzielona była do kompanii rozdrażewskiej. Należała do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Należała do Zmarła 11 lutego 1993 r. W czasie spisywania relacji mieszkała na Alejach Powstańców Wielkopolskich 16 w Krotoszynie. We wspomnieniach zachowaliśmy oryginalną pisownię.

-Powstanie wielkopolskie było w latach 1918-19. Taką jakby pobudką do wybuchu powstania była rewolucja w Berlinie, rozbrojenie Niemiec, które nastąpiło już w listopadzie 1918 r. [chodzi o kapitulację Niemiec 11 listopada 1918 r. - przyp. red.]. Wtedy to właśnie cesarz uciekł do Holandii [cesarz Wilhelm II pozostawał na tym terenie do śmierci; zmarł 4 czerwca 1941 w Doorn w Holandii – przyp. red.], nie było władzy i Wielkopolanie uważali, że będzie to najodpowiedniejszy moment do wybuchu powstania – wspominała Elżbieta Dudek.

-Powstanie było już przygotowywane podczas I wojny światowej, właśnie już w tym czasie działa towarzystwo gimnastyczne „Sokół”, do którego ja także należałam. Broń była dostarczana przez tych, którzy służyli w armii niemieckiej. Broń z frontu przenoszono nawet w plecakach, dostarczano tym, którzy się tym opiekowali. Żołnierze dostarczali naboje, bagnety, karabiny. Do mnie właśnie należała opieka nad tą bronię i kiedy powstanie wybuchło, oddałam broń w ręce powstańców. Powstanie wybuchło 1 I 1918 r. [samo powstanie wybuchło 27 grudnia 1918 r., natomiast 1 stycznia, ale 1919 r. został wyzwolony Krotoszyn i o tę datę zapewne autorce chodziło – przyp. red]. Każdy ruszał do walki, z taką bronią, jaką był w stanie zdobyć. Młodzież walczyła nawet z kosami. Walki w Krotoszynie toczył się szczególnie w okolicach dworca kolejowego i koszar wojskowych. Najwięcej działało towarzystwo „Sokół”. Przy pomocy powstańców z Jarocina i Pleszewa dworzec został zdobyty [niestety autorka pominęła udział pociągu pancernego nr 11 „Poznańczyk” - przyp. red.]. Zdobyto również arsenał z amunicją i powstańcy mieli więcej broni. Niemcy musieli miasto opuścić i uciekać na Śląsk [chodzi tu o Dolny Śląsk – przyp. red.]. Mieli wyznaczony termin, do kiedy musieli opuścić. Najcięższe boje były o Zduny, tam właśnie ¾ mieszkańców to byli Niemcy. Niemcom zależało na zatrzymaniu Zdun, ponieważ znajduje się tam cukrownia. Grenschutz Zdun opuścić. Powstańcy parę razy miasto atakowali i w końcu Zduny zostały przyłączone do macierzy. Po wioskach był straże ludowe, które czynnie patrolowały, wszędzie, gdzie tylko to było możliwe znajdowała się broń. Gdzieniegdzie tylko jeszcze kręcili się Niemcy. Straż ludowa składała się z osób starszych, bo młodzi byli na froncie – wspominała Elżbieta Dudek.

Co do Zdun. Zduny zostały zdobyte, jednak utracone i wielokrotne ataki nie pozwoliły na ich przyłączenie. Do przyłączenia doszło dopiero po Powstaniu Wielkopolskim.

-Powstały wartownie, punkty obronne linia straży ludowej. Właśnie pracowałam w jednym z tych biur w czasie powstania. Przed wybuchem powstania dziewczęta, do których należałam, szyły sztandary i biało-czerwone kokardki, które nosili powstańcy, przed wybuchem powstania potajemnie, a w czasie powstania jawnie. Z chwilą, kiedy młodzież ruszyła do walki na każdym domu wisiały sztandary. Urzędy zajęte zostały przez Polaków. Niemcy wypędzeni. Nie było większych strat w ludziach, byli tylko ranni ponieważ bitwa byłaby wtedy, gdyby wojsko niemieckie nie chciało ustąpić. W Biadkach stał pociąg pancerny z bronią. W tym działały także organizacje, jak koło śpiewacze, Czytelnia Ludowa, Sokół. Na wieczorkach organizowanych przez te organizacje przejawiał się głęboki patriotyzm. Wśród powstańców nie było dowództwa, dowódcy byli wybierani przez siebie. Duże zasługi w tym powstaniu włożył Boleski [cytat oryginalny, chodzi o majora doktora Władysława Jana Bolewskiego z Krotoszyna]. Pierwszym, który poległ w walce był Fr. Sowiński, od którego jest nazwa ulicy. 2 I 1919 r. Krotoszyn już był wolny – zakończyła nauczycielka.

Elżbieta Dudek jako dowód udziału w Powstaniu Wielkopolskim pokazała Wielkopolski Krzyż Powstańczy i inne odznaczenia.

Elżbieta Dudek była jedną z Wielu Kobiet - Powstańców Wielkopolskich. Kilkanaście kobiet zebrał Hieronim Ławniczak. Wymieńmy je: Maria Mierzejewska z d. Jabłońska ur. 1898 – sanitariuszka, Józefa Zachert z d. Luzar ur. 1889 r. - sanitariuszka, Maria Pawałowska z d. Szczurek ur. 1897 r. - sanitariuszka (pisaliśmy o niej w numerze 22/139 z 30 maja 2017 r.), Julia Bujakiewicz z d. Snadna ur. 1902 r. - akcja bojowa, Jadwiga Nowacka z d. Iweńska 1897 r. - sanitariuszka, Józefa Sychmeller z d. Opielinska ur. 1895 r. - sanitariuszka, Melania Kończak-Skierkowska z d. Szóstak ur. 1893 r. - sanitariuszka, Zofia Krzyżanowa z d. Jabłońska ur. 1900 r. - sanitariuszka, Wanda Zielezińska z d. Otomańska ur. 1896 r. - sanitariuszka (pisaliśmy o niej w numerze 2/119 z 10 stycznia 2017 r.), Elżieta Krysiowa z d. Malinowska ur. 1897 r. - łączniczka, Maria Mińska z d. Kajdas ur. 1896 r. - wywiad, Józefa Wróblewska z d. Stefańska ur. 1900 r. - sanitariuszka, Elżbieta Dudek ur 1898 r. - praca w sztabie oraz Kazimiera Szczepańska z d. Olejniczak ur. 1892 r. - sanitariuszka. -Krotoszynianki czujne na wołanie Ojczyzny pośpieszyły w bohaterskim 1919 roku oddać sprawie Powstanie Wielkopolskiego swoje młode i gorące serca – pisał Hieronim Ławniczak.